Selasa, 14 Juli 2020

TEKS UGRAWAKIA KELAS 9


 MATERI TEKS UGRAWAKIA

Yéning uratiang becik – becik, kantun akéh wénten luir bebaosan mabasa bali alus sané wangunipun masaih ring pidarta. Bebaosan punika madué wasta niri-niri minakadi:
Pidarta (pidato): Bebaosan mabasa Bali alus ring acara pakraman sané dagingnyané umum utawi nénten ngeninin indik ajahan agama.
Upami :
·         Pidarta kelian ring krama banjar (indik ngwangun bale banjar)
·         pidarta pamilet lomba ring pakraman (indik narkoba)

Dharma Wacana (Upanisad, Siraman Rohani): Inggih punika bebaosan mabasa Bali alus ring acara pakraman sané madaging saindik-indik ajahan agama.
Upami:
·         Bebaosan Ida Pedanda Made gunung ring Bali TV
·         Bebaosan Sri Mpu Dukuh Sakti ring Jaba Pura Pangkung Prabu

Sambrama Wacana (kata sambutan): Inggih punika bebaosan mabasa bali alus sané kawedar pinaka nyanggra sajeroning acara pakraman utawi  pinaka panyanggra tamiu sajeroning upacara adat utawi agama.
Upami :
·         Panyanggra Kelian Banjar Dinas ring ulang tahun sekaa truna
·         Panyanggra sang madué karya ring para undangan

Atur piuning (laporan): Inggih punika bebaosan mabasa bali alus sané nguningayang kawéntenan karya sané kalaksanayang.
Upami:
·         Atur piuning manggala karya ulang tahun
·         Atur piuning pangrajeg karya pacaruan ngresigana.

Ugrawakya (Mc): Ugrawakya inggih punika bebaosan sang pangénter acara utawi MC. Ugrawakya puniki ngénter bebaosan sang ngawit ngantos panyineb.

Salanturnyané patut taler kauningin mungguing wénten makudang-kudang istilah sané wénten paiketannyané ring bebaosan tetimbal mabasa bali, minakadi :
1.      Dharma tula: pabligbagan umum (diskusi)
2.      Widya tula: pabligbagan saindik-indik daging kaweruhan (ilmu pengetahuan).
3.      Dharma Suaka: bebaosan ngaptiang kapiolasan utawi daging ipun wénten sané jagi kasuakayang.
4.      Sima Krama: patemon madarmasuakan
5.      Saur-pitakén: tanya jawab.

Sajaba punika, patut taler kawikanin mungguing wénten makudang-kudang istilah kanggén maosang anaké sané sering mabebaosan ring pakraman (patemon resmi) minakadi:
1)      Pamidarta: sang sané mapidarta (orator).
2)      Pamaos: sang sané maosang kriapatra utawi makalah (pemakalah, penyaji).
3)      Ugrawakia: pangénter, sang sané ngénterang acara (MC, pembawa acara).

Binan pidarta lan ugra wakya:
Pidarta inggih punika bebaosan mabasa Bali alus marupa daging pikayunan sané kawedar majeng anak sareng akéh, sané matetujon mangda anaké sané mirengang baose punika kayun nginutin daging kapatutan sané kabaosang utawi mangda napi sané kawedar prasida karesepang saha kalaksanayang. Sang sané mapidarta kabaos orator.
Yéning Ugrawakya inggih punika bebaosan sang pangénter acara utawi MC. Ugrawakya puniki nganggén basa Bali alus, ngenter bebaosan sané madaging dudonan acara sakeng ngawit ngantos panyineb.


TEKNIK MAKTAYANG TEKS UGRAWAKIA:
Rikala maosang pangenter baos yukti sukil, nika mawinan baos patut nyungkemin indik sakadi ring sor puniki:
1.      Performace: penampilan pangenter baos mangda prasida ngulangunin kayun para atitine rikala nyaksiang acara punika.
2.      Siksa: sikap utawi tikes pangenter acara prasida nyikiang kayun para atiti lan sang sane madue karya.
3.      Basa: pangenter baos mangdane waged ring sor singgih basa miwah kalengutan basa basitane sane ngawinang sukaning manah.
4.      Vacasvin: pangenter baos yuakti sakadi sang sujana, wikan ring sahananing widya, ngawinang kaulangunan sang miarsayang dudonan acara punika.

PIDARTA BASA BALI

Pidarta

Malarapan patpat kawagedan (keterampilan) mabasa, tetujon utama malajahin basa Bali mangda para Peserta didikné maderbé kawagedan mabaos nganggén basa Bali, inggian ring pasuitran miwah ring pakraman. Kawagedan puniki banget kaaptiang risajeroning mabebaosan nganggén basa alus manut katatwaning anggah-ungguhing basa Bali.

a.      Wirasan Pidarta
            Pidarta inggih punika daging pikayunan sané kawedar ring sang sareng akéh sané matetujon mangdané indik napi sané kawedar punika prasida karesepang antuk sang sané mirengang. Mapidarta puniki mabuat pisan kaplajahin ring tingkat SMP duaning ring lomba nyastra Bali, pastika wénten lomba mapidarta sané pamiletnyané para Peserta didik tingkat SMP.
b.      Wangun Pidarta
            Sajeroning nyurat pidarta, patut kauningin format sané manut, mangda madaging: (1) murdan pidarta, (2) purwaka/pamahbah, (3) daging pidarta, lan (4) pamuput pidarta.
1.  Murdan pidarta (judul), patut kasurat manut topik utawi téma sané sampun kajantenang
2.      Purwaka/Pamahbah, kawedar pinaka pendahuluan sané madaging:
a.       Pangastuti, nganggén panganjali umat, Om Swastyastu.
b.      Matur suksma, majeng ring sang sané ngicénin galah
c.       Ngaturang Pangayubagia, majeng ring Ida Hyang Widhi Wasa.
3.      Daging pidarta, manut téma pidarta sané kajantenang.
4.      Pamuput pidarta, sané madaging atur indik:
a.       Nyutetang daging bebaosan.
b.      Nunas pangampura, mantuk ring saluir kakirangannyané.
c.       Matur suksma mantuk ring uratian para pamiarsa
d.      Salam pamuput, sané ketah nganggén parama santih.
c.       Panuréksan Pidarta
          Indik panuréksan juri ring lomba mapidarta, patut kauratiang mangda prasida ngamolihang jayanti. Sané katuréksa luiripun:
1.      Olah-olahan téma
Téma utawi topik pidarta dados olah manados judul/murda matios-tiosan sakantun mapaiketan ring téma pokoknyané.
2.      Pangwésan materi
Napi sané kabaosang mangda patut tur jangkep saha lancar rauh pamuput, nénten wénten sané katinggalin.
3.      Basa Bali
Sané dados unteng panuréksan risajeroning lomba:
a)  nganggén suara (vokal) sané becik, pulung tur madengen
b)  wirama (lagu ucapan) mabaos Bali mangda lengut tur manut
c)  nganggén basa Bali alus manut anggah-ungguh basa sané patut.
d)  ucapan/wacénan (pelafalan) manut baos Bali

4.      Tikas (Penampilan)
 Sajeroning mapidarta, napi sané kabaosang mangda kasanggra antuk
a)    semita (ekspresi) sané anut ring baos
b)   wirasa (penghayatan) sané tegep
c)    wiraga (bahasa tubuh) sané manut mawinan sida nudut kayun.
5.       Piteket (Amanat/Pesan)
Sajeroning mapidarta mangda wénten tetuek/piteket, amanat miwah pesan sané mawiguna ring sang sané mirengang. Nirguna mapidarta yéning nénten madaging pituduh becik sané patut katinutin.
d.      Luir Babaosan Mapidarta
Yening uratiang becik-becik, kantun akéh wénten luir bebaosan mabasa Bali alus sané wangunnyané masaih ring pidarta. Bebaosan punika madué wasta niri-niri minakadi:
1.      Pidarta (pidato)
Bebaosan mabasa Bali alus ring acara pakraman sane dagingnyane umum utawi nenten ngeninin indik ajahan agama.
Upami :
a.  Pidarta kelian ring krama banjar (indik ngwangun balé banjar)
b.  Pidarta pamilet lomba ring pakraman (indik narkoba)
2.      Dharma wacana (upanisad, siraman rohani)
Inggih punika bebaosan mabasa Bali alus ring acara pakraman sané madaging saindik-indik ajahan agama.
Upami:
a.  Bebaosan Ida Pedanda Madé gunung ring Bali TV
b.  Bebaosan Sri Mpu Dukuh Sakti ring Jaba Pura Pangkung Prabu

3.      Sambrama wacana (kata sambutan)
Inggih punika bebaosan mabasa bali alus sané kawedar pinaka nyanggra sajeroning acara pakraman utawi  pinaka panyanggra tamiu sajeroning upacara adat utawi agama.
Upami :
a.  Panyanggra Kelian Banjar Dinas ring ulang tahun sekaa teruna
b.  Panyanggra sang madué karya ring para undangan
4.      Atur piuning (laporan)
Bebaosan mabasa Bali alus sané nguningayang kawéntenan karya sané kalaksanayang.
Upami:
c.   Atur piuning manggala karya ulang tahun.
d.  Atur piuning pangrajeg karya pacaruan ngresigana.
Salanturnyané patut taler kauningin mungguing wénten makudang-kudang istilah sané wénten paiketannyané ring pidarta mabasa bali, minakadi :
1.        Dharma tula: pabligbagan umum (diskusi)
2.        Widya tula: pabligbagan saindik-indik daging kaweruhan (ilmu pengetahuan)
3.        Dharma suaka: bebaosan ngaptiang kapiolasan utawi daging ipun wénten sané jagi kasuakayang.
4.        Sima krama: patemon padarmasuakan.
5.        Saur-pitakén: tanya jawab.
Sajaba punika, patut taler kawikanin mungguing wénten makudang-kudang istilah kanggén maosang anaké sané sering mabebaosan ring pakraman (patemon resmi) minakadi:
1.        Pamidarta : sang sane mapidarta (orator)
2.        Pamaos : sang sane maosang kriapatra utawi makalah (pemakalah, penyaji)
Ugrawakia: pangenter, sang sane ngenterang acara (MC, pembawa acara)
MATERI PEMBELAJARAN
ORTI BALI


            Orti Inggih punika saluiring gatra sane kapireng, kawacen sane madue tetuek mangda sang sane mirengang wikan ring dagingnyane. Orti Bali inggih punika saluiring gatra sane kapireng, kawacen sane madue tetuek mangda sang sane mirengang wikan ring dagingnyane tur kawedarang nganggen basa Bali.

MANUT CARA PANGLIMBAK ORTI
Manut ring genah panglimbaknyane, orti punika wenten ring sor puniki sekadi:
1.      Media Cetak, sakadi: koran, majalah, bulletin, tabloid, madding (majalah dinding) utawi sane tiosan.
2.      Media elektronik, sakadi: TV, radio, lan Internet. Ring Bali, cenel siaran TV lan radio sane muatang orti Bali sakadi TVRI Bali, Bali TV, RRI, Radio Genta Bali miwah sane tiosan.

TATA CARA NGWANGUN (MEMBUAT) ORTI
1.      Sira (Siapa) sane wenten ngarepin pikobet nganutin orti punika.
2.      Sapunapi (Apa) dados wenten pikobet nganutin orti punika.
3.      Pikobet (Mengapa) napi sane wenten ring orti punika.
4.      Sapunapi (Bagaimana) sane ngawinang dados wenten pikobet ring orti punika.
5.      Ring dija (di mana) genah kawentenan pikobet orti punika
6.      Rikala Napi (Kapan) orti punika kawentenan.

Antuk kawentenan teknologi, orti Bali prasida kapiarsayang, kawacen, lan kapireng saking media massa. Media massa punika sakadi, media cetak, media elektronik. Media cetak inggih punika genah panglimbak orti Bali sakadi Koran, majalah, bulletin, tabloid, miwah mading (majalah dinding). Ring Bali media cetak sane madaging Orti Bali sakadi Koran Bali Post, tabloid Bali Aga, Suluh Bali, Majalah Wiyata Mandala, Denpost, miwah sane lianan.

Ri sampuné alit-alit ngwacén gatrané ring ajeng, napiké wénten sané mapikayunan mlajah dados présenter TV. Yening wenten mapikayunan ring sor puniki alit-alit pacang malajah dados presenter TV antuk ngwacén scrip gatra sané sampun kasagayang. Sané patut keuratiang yening alit-alite dados presenter TV inggih punika tata basa Bali sané baku sekadi ring dija ngangen titik, miwah koma. Selanturnyané taler patut keuratiang sor singgih basa, sané cen patut kasinggihang miwah kasorang. Mangkin indayang wacén script gatrané ring sor. Yening wénten sané nenten kauningin durusang takénang ring guruné soang-soang.

JUDUL : NYAGA KALESTARIAN PALEMAHAN (lingkungan)
PRESENTER
RASA ELING KRAMA SAJRONING NYAGA KALESTARIAN PALEMAHAN DAHAT KABUATANG/ UTAMINIPUN RING PADESANAN // PUNIKA MAWINAN KABUATANG  PENDAMPINGAN SAHA PELATIHAN SAKING PEMERINTAH MAJENG KRAMA//
........................VOECE OVER...........................
RASA ELING KRAMA MAJENG KALESTARIAN PALEMAHAN KANTUN KATUREKSAIN KIRANG/ SEKADI SANE KAPANGGIHIN SERAHINA/ KANTUN AKEH KRAMA SANE NGAWAG NGUTANG LELUU/ WIADIN NGESENG LELUU NYANTOS RING NGESENG ALAS // NYANTENANG PARINDIKAN PUNIKA/ MANUT  AKADEMISI/ I DEWA GEDE SURADHA/ PARINDIKAN PUNIKA MUATANG URATIAN AGENG SAKING ANGGA PEMERINTAH// MANUTNYANE PEMBEKALAN WIADIN PENYADARTAHUAN PATUT SERING KALAKSANAYANG/ MELARAPAN ANTUK NYARENGANG KRAMA/ INGGIAN RING PANGRENCANA IPUN NYATNOS RING MRETENIN WEWIDANGAN IPUN SOANGSOANG//
........................STATMENT...........................
DANE NGAWEWEHIN/ SAJRONING NYAGA KALESTARIAN PALEMAHAN/ PRASIDA KAKAWITIN SAKING UNDAGAN KULAWARGA/ MELARAPAN ANTUK MRETENIN BECIK TETAMANAN RING PEKARANGAN//
RATIH ANGGORO LAN SUTA ARDANA/ BALI TV//
Catetan:
1.      Prawartaka     : Pamungkah orti/berita (Lead)
2.      Voice Over     : Daging Orti
3.      Statement       : Daging Wawancara