NGLIMBAKANG WEWANGSAN KRUNA
Sakadi
ketah sane kauningin ring palajahan Basa Indonesia, ring Basa Bali wenten
makudang-kudang kruna. Kruna ring basa Indonesia kabaos “kata”. Wewangsan kruna
ring sajeroning Basa Bali kapalih sakadi ring sor puniki, minakadi:
1.
Kruna Aran (kata benda)
Kruna aran ring basa Indonesia kabaos “kata benda”.
Kruna aran kapalih dados kalih soroh inggih punika kruna aran sakala lan niskala.
a.
Kruna aran sakala imbane:
meja, bangku, kursi, jendela, pintu, umah, buku, tembok, pulpen, tas, msl.
b.
Kruna aran niskala: angin,
suarga, suara, bhatara, dewa, idep, pitara, msl.
2.
Kruna Kria (kata kerja)
Kruna kria ring basa Indonesia kabaos “kata kerja”.
Kruna kria kapalih dados duang sorong inggih punika kruna kria lumaksana utawi kata kerja aktif lan kruna kria
linaksana utawi kata kerja pasif.
Ceciren kruna kria lumaksana ketahnyane polih seselan {-um-} lan ceciren kruna
kria linaksana ketahnyane polih seselan {-in-}, pangater {ka-}, lan pangiring
{-a}
a.
Kruna Kria lumaksana (kata
kerja aktif) imbane: jumujug, sumaur, umatur, nyampat, mabaib, ngoreng, nyiam,
nendang, ngumbah, msl.
b.
Kruna Kria Linaksana (kata
kerja pasif) imbane: tinandur, katanjung, katebek, kagoreng, plaibanga,
tendanga, msl.
3.
Kruna Kahanan (kata
keadaan)
Kruna kahanan kabaos kata keadaan. Kruna kahanan sane
ketah upami: panes, dingin, gede, cenik, tua, bajang, mokoh, berag, endep,
selem, putih, seger, msl.
4.
Kruna Wilangan (kata
bilangan)
Kruna wilangan ring basa Indonesia kabaos kata bilangan. kruna wilangan ring basa Bali
kapalih dados kalih soroh inggih punika kruna wilangan wit-witan lan undagan.
a.
Kruna Wilangan Wit-witan
malih kakepah dodos tigang soroh inggih punika:
1)
K. W. Wit-witan sane
mabungkulan (utuh): sa, dua, telu, pat, lima, msl.
2)
K. W. Wit-witan sane marupa
pahan (per bagian): atenga, asibak, teluan, apah empatan, msl.
3)
K. W. Wit-witan sane marupa
takehan (takaran): asopan, aceeng, alingseh, apacek, akilo, msl.
b.
Kruna Wilangan Undagan
(tingkatan): kasa, karo, katiga, kapat, kalmia, kanem, kapitu, kasanga, msl.
5.
Kruna Pangentos (kata
ganti)
kruna pangentos ring basa Indonesia inggih punika kata ganti.
Kruna pangentos kapalih dados tigang soroh inggih punika:
a.
Kruna Pangentos Jatma
kapertama (Kata ganti orang pertama) imbane: Titiang, tiang, cang, dewek, raga,
iraga.
b.
Kruna Pengentos Jatma
kaping kalih (Kata ganti orang kedua) imbane: ragane, jerone, cai, nyai, cokor
iratu, msl.
c.
Kruna Pangentos Jatma
kaping tiga (Kata Gati orang ketiga) imbane: Ipun, ida, dane, msl.
6.
Kruna pangarep (kata depan)
upami: di-, ka-, i-, ring-, msl.
7.
Kruna panyambung (kata
sambung)
Kruna panyambung kakepah dados kalih soroh inggih
punika:
a.
Kruna panyambung sampun
janten upami: sawireh, sakewala, yadiapin, tur, nanging, laut, teken, msl.
b.
Kruna panyambung dereng
janten: Kacrita, winursita, warnanen, kancit, msl.
8.
Kruna Pidarta (kata
keterangan)
Kruna pidarta kaperang dados kalih soroh inggih
punika:
a.
Pidarta indik genah upami:
di Warung, di tegal, ring alase, ba daja, msl.
b.
Pidarta indik dauh upami:
abulan, ituni, semengan, atiban, msl.
9.
Kruna pateket (kata
sandang)
Kruna pateket wenten sane nyinahang:
a.
Wastan jatma: I, Ni, Gede,
Luh, msl.
b.
Mautama: Sang
c.
Suci: Dang
d.
Niskala: Hyang Widhi
e.
Suci Niskala: Dang Hyang
f.
Utama Niskala: Sang Hyang
10.
Kruna pituduh (kata seruan)
Kruna pituduh kaperang dados kalih inggih punika kruna
pituduh sane marupa tetuladan lan nyinahang rasa minakadi:
a.
Marupa tetuladan suara
upami: Bur, Dug, Dar, Blar, Byur, Plah, Suit, Briak, msl.
b.
Marupa nyinahang rasa: duh,
ah, beh, ih, dewa ratu, uduh, aduh, wih, msl.
11.
Kruna paneges (kata
penegas)
Kruna sane rumasuk paneges lengkara imbane: Sih, Ja,
Ya, Ko, dogen, gen, msl.
Sumber Belajar:
1.
LKS Padma Kelas IX (MGMP
Bahasa Bali Kabupaten Jembrana)
2.
Buku Paket Mekar Wangi
Kelas IX
3.
Buku Tata Bahasa Bali
Tidak ada komentar:
Posting Komentar