Jumat, 17 Oktober 2014

Nglimbakang Wewangsan Kruna


NGLIMBAKANG WEWANGSAN KRUNA

            Sakadi ketah sane kauningin ring palajahan Basa Indonesia, ring Basa Bali wenten makudang-kudang kruna. Kruna ring basa Indonesia kabaos “kata”. Wewangsan kruna ring sajeroning Basa Bali kapalih sakadi ring sor puniki, minakadi:
1.       Kruna Aran (kata benda)
Kruna aran ring basa Indonesia kabaos “kata benda”. Kruna aran kapalih dados kalih soroh inggih punika kruna aran sakala lan niskala.
a.       Kruna aran sakala imbane: meja, bangku, kursi, jendela, pintu, umah, buku, tembok, pulpen, tas, msl.
b.       Kruna aran niskala: angin, suarga, suara, bhatara, dewa, idep, pitara, msl.
2.       Kruna Kria (kata kerja)
Kruna kria ring basa Indonesia kabaos “kata kerja”. Kruna kria kapalih dados duang sorong inggih punika kruna kria lumaksana utawi kata kerja aktif lan kruna kria linaksana utawi kata kerja pasif. Ceciren kruna kria lumaksana ketahnyane polih seselan {-um-} lan ceciren kruna kria linaksana ketahnyane polih seselan {-in-}, pangater {ka-}, lan pangiring {-a}
a.       Kruna Kria lumaksana (kata kerja aktif) imbane: jumujug, sumaur, umatur, nyampat, mabaib, ngoreng, nyiam, nendang, ngumbah, msl.
b.       Kruna Kria Linaksana (kata kerja pasif) imbane: tinandur, katanjung, katebek, kagoreng, plaibanga, tendanga, msl.
3.       Kruna Kahanan (kata keadaan)
Kruna kahanan kabaos kata keadaan. Kruna kahanan sane ketah upami: panes, dingin, gede, cenik, tua, bajang, mokoh, berag, endep, selem, putih, seger, msl.
4.       Kruna Wilangan (kata bilangan)
Kruna wilangan ring basa Indonesia kabaos kata bilangan. kruna wilangan ring basa Bali kapalih dados kalih soroh inggih punika kruna wilangan wit-witan lan undagan.
a.       Kruna Wilangan Wit-witan malih kakepah dodos tigang soroh inggih punika:
1)       K. W. Wit-witan sane mabungkulan (utuh): sa, dua, telu, pat, lima, msl.
2)       K. W. Wit-witan sane marupa pahan (per bagian): atenga, asibak, teluan, apah empatan, msl.
3)       K. W. Wit-witan sane marupa takehan (takaran): asopan, aceeng, alingseh, apacek, akilo, msl.
b.       Kruna Wilangan Undagan (tingkatan): kasa, karo, katiga, kapat, kalmia, kanem, kapitu, kasanga, msl.
5.       Kruna Pangentos (kata ganti)
kruna pangentos ring basa Indonesia inggih punika kata ganti. Kruna pangentos kapalih dados tigang soroh inggih punika:
a.       Kruna Pangentos Jatma kapertama (Kata ganti orang pertama) imbane: Titiang, tiang, cang, dewek, raga, iraga.
b.       Kruna Pengentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua) imbane: ragane, jerone, cai, nyai, cokor iratu, msl.
c.       Kruna Pangentos Jatma kaping tiga (Kata Gati orang ketiga) imbane: Ipun, ida, dane, msl.
6.       Kruna pangarep (kata depan) upami: di-, ka-, i-, ring-, msl.
7.       Kruna panyambung (kata sambung)
Kruna panyambung kakepah dados kalih soroh inggih punika:
a.       Kruna panyambung sampun janten upami: sawireh, sakewala, yadiapin, tur, nanging, laut, teken, msl.
b.       Kruna panyambung dereng janten: Kacrita, winursita, warnanen, kancit, msl.
8.       Kruna Pidarta (kata keterangan)
Kruna pidarta kaperang dados kalih soroh inggih punika:
a.       Pidarta indik genah upami: di Warung, di tegal, ring alase, ba daja, msl.
b.       Pidarta indik dauh upami: abulan, ituni, semengan, atiban, msl.
9.       Kruna pateket (kata sandang)
Kruna pateket wenten sane nyinahang:
a.       Wastan jatma: I, Ni, Gede, Luh, msl.
b.       Mautama: Sang
c.       Suci: Dang
d.       Niskala: Hyang Widhi
e.       Suci Niskala: Dang Hyang
f.        Utama Niskala: Sang Hyang
10.    Kruna pituduh (kata seruan)
Kruna pituduh kaperang dados kalih inggih punika kruna pituduh sane marupa tetuladan lan nyinahang rasa minakadi:
a.       Marupa tetuladan suara upami: Bur, Dug, Dar, Blar, Byur, Plah, Suit, Briak, msl.
b.       Marupa nyinahang rasa: duh, ah, beh, ih, dewa ratu, uduh, aduh, wih, msl.
11.   Kruna paneges (kata penegas)
Kruna sane rumasuk paneges lengkara imbane: Sih, Ja, Ya, Ko, dogen, gen, msl.

Sumber Belajar:
1.       LKS Padma Kelas IX (MGMP Bahasa Bali Kabupaten Jembrana)
2.       Buku Paket Mekar Wangi Kelas IX
3.       Buku Tata Bahasa Bali

Tidak ada komentar:

Posting Komentar